Αυτά άρπαξαν από την αρχαία Ολυμπία

Δύο χάλκινα ειδώλια αθλητών που επρόκειτο να ταξιδέψουν το καλοκαιρι στο Βερολίνο για τη μεγάλη έκθεση των ολυμπιακών αγώνων περιλαμβάνονται στα 77 τελικά- και όχι 68 όπως υπολογιζόταν- αντικείμενα που εκλάπησαν από την αρχαία Ολυμπία. Πρόκειται για το ειδώλιο νέου με θυρεατικό στέφανο (κότινο σε ανάμνηση της νίκης των Σπαρτιατών κατά της Θυρέας) και το ειδώλιο ηνιόχου με άρμα.
Τα δύο αρχαία επρόκειτο να συμπεριληφθούν μαζί με άλλα 520 εκθέματα από το μουσείο της αρχαίας Ολυμπίας στην έκθεση με τίτλο: «Ολυμπία-Μύθος, Λατρεία και αγώνες» στο Martin Gropius Bau, του Βερολίνου από 30 Αυγούστου 2012 έως 7 Ιανουαρίου 2013. Στη συνέχεια θα ταξίδευαν μέχρι το Qatar Olympic and Sports Museum στη Doha του Κατάρ όπου θα παρέμεναν από 28 Μαρτίου έως 6 Ιουλίου 2013.

Από τα υπόλοιπα που εκλάπησαν ξεχωρίζει ένα χρυσό σφραγιστικό δαχτυλίδι μυκηναϊκής εποχής από θαλαμωτό τάφο στην Ανθεια Μεσσηνίας που χρονολογείται κατά τον 14ο- 13ο αι. π.Χ. και αποτελεί το πλέον πολύτιμο κλοπιμαίο. Μαζί του αφαιρέθηκε και σφραγιδοκύλινδρος από αιματίτη με παράσταση αρματοδρομίας και Πότνιας Θηρών. Προέλευση Κρήτη (Αστρακοί Κνωσού). Χρονολογείται στον 15ο- 14ο αι. π.Χ. Και τα δύο ανήκαν στην ενότητα της Προϊστορίας των Αγώνων.
Δεκατρείς πήλινοι λύχνοι τους οποίους χρησιμοποιούσαν οι θεατές των αγώνων είναι ανάμεσα στα λοιπά κλεμμένα. Δίπλα τους βρισκόταν ένας μελαμβαφής κάνθαρος (αγγείο πόσης) που και αυτός έκανε φτερά. Ενδεκα χάλκινοι τροχοί και πέντε χάλκινοι λέβητες ανήκαν στα αναθήματα των αθλητών προς το Ιερό του Διός. Κατασκευάστηκαν κατά τη γεωμετρική περίοδο , όπως και τα 12 ειδώλια ίππων γεωμετρικών χρόνων. Οι ληστές πήραν επίσης 7 χάλκινους ταύρους και τμήματα χάλκινου αναθήματος μαζί με άξονα άρματος τη ίδιας χρονολογικής περιόδου.

Τα αντικείμενα αυτά , καθώς και τα πήλινα που ακολουθούν, είναι μικρού μεγέθους. Το ύψος το μήκος και το βάθος τους ξεκινούν από τρία και φτάνουν το πολύ τα 12- 15 εκατοστά με ελάχιστε εξαιρέσεις. Γι’ αυτό και χώρεσαν τόσα πολλά σε ένα σακ ντε βουαγιάζ. Στις προθήκες παρουσιάζονται πολλά μαζί,κατά πάγια τακτική της μουσειολογίας, ώστε να αναδεικνύονται καλύτερα. Κάτι που στην προκειμένη περίπτωση απέβη μοιραίο.
Πήλινα ειδώλια ίππων, κριού, σκύλου, ταύρων, ηνιόχου, πήλινος τροχός άρματος και πήλινο τμήμα άρματος είναι μερικά ακόμη από όσα έκαναν φτερά. Μαζί τους μια αττική ερυθρόμορφη λήκυθος από τη Ρόδο (β τέταρτο του 5ου αι. π.Χ.) που συγκαταλεγόταν ανάμεσα στα έπαθλα των αθλητών για τη νίκη τους. Πρόκειται για ένα από τα μεγαλύτερα αντικείμενα που εκλάπησαν, με ύψος 27 εκατοστά.
Δυστυχώς υπήρξαν και παράπλευρες απώλειες. Μια πήλινη μελαμβαφής κύλικα και δύο πήλινοι μελαμβαφείς κάνθαροι (τύποι αρχαίων αγγείων) έχουν σπάσει. Οπως διαπιστώθηκε τουλάχιστον για την κύλικα οι θραύσεις είναι στις ενώσεις και μια νέα επιτυχής συγκόλληση είναι δυνατή.

Τ' αγάλματα δεν είναι πια στο μουσείο...

Μια μαύρη, εφιαλτική μέρα για την Ελλάδα ξημέρωσε σήμερ με την ληστεία στο Μουσείο Ολυμπιακών Αγώνων της Αρχαίας Ολυμπίας. Η χώρα μας δέχθηκε «ένα ακόμα χτύπημα στο ηθικό της» όπως ανέφερε στον ιστότοπό της η ισπανική εφημερίδα «Εl Pais» και έγινε αρνητικό σημείο αναφοράς σε ολόκληρο τον κόσμο μέσα από τα δημοσιεύματα των κολοσσών της ενημέρωσης. Ταυτοχρόνως, η δεύτερη περίπτωση ληστείας, 40 μέρες μόλις μετά την κλοπή στην Εθνική Πινακοθήκη, δημιουργεί σημαντικά ερωτηματικά και οδήγησε τον υπουργό Πολιτισμού και Τουρισμού Παύλο Γερουλάνο, πολιτικό προϊστάμενο, να υποβάλει στον πρωθυπουργό την παραίτησή του.
Το μουσείο Ολυμπιακών Αγώνων έμεινε χωρίς φύλακα από τις 6.30 έως τις 7.30 το πρωί. Λειτουργούσε μόνο ο συναγερμός. Λίγα λεπτά μετά τις 7.30 και ενώ η φύλακας βάρδιας του μουσείου τον είχε απενεργοποιήσει, όπως γίνεται κάθε πρωί μετά την είσοδό της στον χώρο, δύο άτομα με στολή παραλλαγής, κουκούλες και καλάσνικοφ εισέβαλαν και την ακινητοποίησαν. Της ζήτησαν χρυσά στεφάνια και γραμματόσημα κι εκείνη απάντησε πως δεν υπάρχουν τέτοια εκθέματα στο μουσείο.
Αφού την έδεσαν σε ένα άγαλμα και τη φίμωσαν, έσπασαν τις προθήκες και αφαίρεσαν περί τα 65- 68 πήλινα και κυρίως χάλκινα αντικείμενα. Καθώς οι προθήκες είναι από χοντρό κρύσταλλο, οι δράστες άνοιξαν τρύπα με κάποιο βαρύ εργαλείο (πιθανώς βαριοπούλα) και άρπαξαν αντικείμενα μικρού μεγέθους. Ανάμεσά τους δύο χρυσά σφραγιστικά δαχτυλίδια από την προϊστορική περίοδο και ένα χάλκινο αγαλματίδιο που επρόκειτο να ταξιδέψει για έκθεση στο Βερολίνο. Οι θησαυροί της χώρας μας πέρασαν σε μια στιγμή στα χέρια των αρχαιοκαπήλων και χάθηκαν, δείχνοντας ταυτοχρόνως σε ποια κατάσταση διάλυσης βρισκόμαστε.
Ο ένας από τους δύο μιλούσε σπαστά ελληνικά. Μόλις ολοκλήρωσαν το έργο τους, ετράπησαν σε φυγή. Η αστυνομία δεν βρήκε το μέσον με το οποίο διέφυγαν ή την κατεύθυνσή τους και εξαπέλυσε ανθρωποκυνηγητό. Τα γεγονότα μέσα στο μουσείο καταγράφηκαν από κλειστό κύκλωμα. Το κύκλωμα, όπως και ο συναγερμός, τοποθετήθηκαν μετά την ανακαίνιση του κτηρίου κατά το 2004. Δεν είχαν τοποθετηθεί άλλα συστήματα ασφαλείας.
Η επιχείρηση διήρκεσε λίγα λεπτά. Χαρακτηριστικό είναι ότι η δεύτερη φύλακας που έφτασε στο χώρο περί τις 8 παρά τέταρτο, βρήκε τη συνάδελφό της φιμωμένη και δεμένη και το μουσείο καταληστευμένο. Σήμανε συναγερμό και αμέσως ειδοποιήθηκε η αστυνομία και η έφορος Ολυμπίας Γεωργία Χατζή.
Η κ. Χατζή ειδοποίησε αμέσως το υπουργείο Πολιτισμού. Κλιμάκιο από τη γενική γραμματέα Λίνα Μενδώνη και τη γενική διευθύντρια αρχαιοτήτων Μαρία Βλαζάκη ξεκίνησε. Ταυτοχρόνως ειδοποιήθηκε και κλιμάκιο της διεύθυνσης αρχαιοκαπηλίας.
Πολύ σύντομα η Ελλάδα μουδιασμένη παρακολουθούσε τη νέα της μεγάλη ταπείνωση. Μια ληστεία στο μουσείο της αρχαίας Ολυμπίας είναι κάτι που επισύρει την προσοχή διεθνώς. Ισως γι’ αυτό το λόγο έγινε άλλωστε και η επιλογή, όπως αναφέρουν έμπειροι αρχαιολόγοι (ο καθηγητής Πανεπιστημίου Πάνος Βαλαβάνης, η γενική διευθύντρια αρχαιοτήτων Μαρία Βλαζάκη και ο έφορος αρχαιοτήτων Δημήτρης Αθανασούλης). Πρόκειται για μια τουλάχιστον ύποπτη περίπτωση, η οποία, ωστόσο, υποβοηθήθηκε από τις τραγικές ελλείψεις στον χώρο της φύλαξης αρχαιοτήτων: πεπαλαιωμένα συστήματα, δραματικές ελλείψεις προσωπικού και απουσία ηλεκτρονικών μέσων φύλαξης όσο και ελέγχου των επισκεπτών.
Ενώ τα μέτρα φύλαξης αρχαιοτήτων παγκοσμίως εξελίσσονται, η Ελλάδα, με τόσο σημαντική πολιτιστική κληρονομιά, έχει μόνο σε ένα μουσείο με θερμικές κάμερες στην είσοδο. Δεν υπάρχει άλλο που να έχει ηλεκτρονικά συστήματα ελέγχου κατά την είσοδο λόγω σημαντικού κόστους. Επίσης, τα συστήματα συναγερμού είναι ελλειπή και συχνά δεν καλύπτουν τις βιτρίνες (όπως και στην προκειμένη περίπτωση). Τέλος, οι ελλείψεις προσωπικού είναι τεράστιες και υπηρετούν λιγότεροι αρχαιοφύλακες από τους μισούς (1.200/ 3.700 οργανικές θέσεις). Αυτός είναι ο λόγος που υπάρχουν για κάποιες ώρες κενά ασφαλείας όπως και στο συγκεκριμένο μουσείο. Κενά τα οποία με μαθηματική ακρίβεια οδηγούν στην παραβίαση των μουσείων, όπως επανειλημμένα αναφέρουν οι έφοροι και οι φύλακες αρχαιοτήτων όλης της Ελλάδας.
«Αυτά είναι τα αποτελέσματα του μνημονίου» αναφέρει ο πρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Υπαλλήλων Φύλαξης Αρχαιοτήτων (ΠΕΥΦΑ) Γιάννης Μαυρικόπουλος. «Αυτά είναι καταρχήν τα αποτελέσματα της εφεδρείας. Είχαμε που είχαμε προβλήματα, οξύνθηκαν με το μέτρο αυτό».
Το περασμένο φθινόπωρο, οπότε και πολλοί αρχιφύλακες και αρχαιοφύλακες βγήκαν σε εφεδρεία, οι έφοροι αρχαιοτήτων όλης της Ελλάδας έστειλαν αναφορές στο υπουργείο, ζητώντας την πρόσληψη προσωπικού. Οσον αφορά στην αρχαία Ολυμπία, στις 4 Νοεμβρίου του 2011 η προϊσταμένη Γεωργία Χατζή με επιστολή προς το υπουργείο τόνιζε: «λόγω των πολλών αφυπηρετήσεων υπαλλήλων μας και των παραιτήσεων που γίνονται λόγω των επικρατουσών οικονομικών συνθηκών, έχουμε αποχωρήσεις υπαλλήλων. Στις 31 Οκτωβρίου αποχώρησε και το εποχικό προσωπικό που μας είχε ενισχύσει και είχαμε δυνατότητα να έχουμε ανοιχτά όλα τα μουσεία και τον χώρο». Εκτοτε, καμία πρόσληψη δεν έγινε.
Ο γενικός γραμματέας της ΠΕΥΦΑ Γιώργος Δημακάκος τονίζει: «τα προβλήματα στον κλάδο είναι διαχρονικά. Προσλήψεις έχουν να γίνουν στην πραγματικότητα από το 1995 οπότε και προσελήφθη ικανός αριθμός φυλάκων. Εκτοτε, ελάχιστοι προσελήφθησαν το 2004 ενόψει των Ολυμπιακών Αγώνων, ενώ περί τους 200 μονιμοποιήθηκαν από το διάταγμα Παυλόπουλου. Αλλοι 194 μπήκαν στην υπηρεσία πριν από ένα χρόνο.»
Οι δραματικές ελλείψεις επισημαίνονται διαρκώς. Τόσο ο κ. Μαυρικόπουλος όσο και ο κ. Δημακάκος υπογραμμίζουν πως πρέπει να ληφθούν δραστικά και έκτακτα μέτρα, καθώς πλέον υπάρχει κίνδυνος ακόμη και για τη ζωή των φυλάκων και των άλλων εργαζομένων. «Φοβόμαστε ότι τα χτυπήματα θα συνεχιστούν- κάτι που απευχόμαστε, αλλά δεν μπορούμε παρά να είμαστε καχύποπτοι- και πρέπει να ληφθούν όλα τα μέτρα. Μην ξεχνάμε ότι προστατεύοντας τον πολιτισμό μας προστατεύουμε την παγκόσμια πολιτιστική κληρονομιά» λέει ο κ. Μαυρικόπουλος.
Ο κ. Δημακάκος μας ενημέρωσε ότι στο συγκεκριμένο μουσείο υπηρετούν τέσσερις φύλακες. Μία λείπει με αναρρωτική και μία με την κανονική της άδεια (οι αρχαιοφύλακες σπανίως φεύγουν το καλοκαίρι, λόγω της φύσης του επαγγέλματός τους). Από τις άλλες δύο, η μία πήγε στις 7.30 και η δεύτερη στις 8 παρά τέταρτο. Το περιστατικό είχε ήδη γίνει.
«Σίγουρα μία ή δύο φύλακες δεν μπορούν να αντιμετωπίσουν ένα τέτοιο γεγονός» λέει ο κ. Δημακάκος. Όμως, όσοι φύλακες και αν είναι, δεν μπορούν να κάνουν τίποτα μπροστά σε δύο ληστές με καλάσνικοφ. Θυμίζουμε ότι έχουν κλαπεί μεγάλα μουσεία όπως στο Σάο Πάολο ή στη Νορβηγία (μουσείο Μουνκ) που εκλάπησαν εν ώρα λειτουργίας διότι ο φύλακας δεν είναι σε θέση να αντιδράσει με το όπλο στον κρόταφο.»

Ο φόβος των ανθρώπων της αρχαιολογικής υπηρεσίας είναι πολύ μεγάλος. Θεωρούν ότι από εδώ και πέρα μια νέα περίοδος για τη φύλαξη των αρχαιοτήτων ξεκινά, με απρόβλεπτες συνθήκες. Η λήψη μέτρων, η παράλληλη φύλαξη αρχαιοτήτων με τη συνδρομή ίσως των αστυνομικών δυνάμεων, ο εκσυγχρονισμός των μέτρων, είναι πλέον επιτακτικά. Σε όποια κατάσταση και αν βρίσκεται η χώρα, δεν υπάρχουν δικαιολογίες αλλά ούτε και χρόνος.

Ακροπόλ- η επόμενη μέρα

«Πληγωμένο» βρίσκει η επόμενη μέρα της πυρκαγιάς το ξενοδοχείο «Ακροπόλ» στην Πατησίων, ένα από τα σημαντικότερα νεώτερα μνημεία της Αθήνας. Ομάδα επιστημονικών στελεχών του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού επεχείρησε το πρωί να κάνει μια πρώτη αυτοψία, αλλά εμποδίστηκε από την πυροσβεστική για λόγους ασφαλείας.
Οι πυροσβέστες, που είχαν διαδεχθεί τους 27 της χθεσινής νύχτας, έριχναν ακόμη νερά και θεώρησαν πως δεν ήταν ασφαλής η πρόσβαση των ενδιαφερομένων. Από όσα κατάφεραν να δουν πάντως στο ισόγειο του κτηρίου, διαπίστωσαν με θλίψη πως ο κίνδυνος να έχουν προξενηθεί μεγάλες καταστροφές από τη φωτιά, είναι υπαρκτός. Αναμένεται, προς το παρόν, η έκθεσή τους με τις πρώτες εκτιμήσεις για την κατάσταση.
Το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού θα συστήσει ειδική επιτροπή αυτοψίας, από τις διευθύνσεις Αναστήλωσης και Συντήρησης η οποία θα ελέγξει όλα τα μέρη του κτηρίου, στον εγγύτερο δυνατό χρόνο. Η μεγάλη αγωνία των πολιτικών μηχανικών, αρχιτεκτόνων και συντηρητών που γνωρίζουν το «Ακροπόλ» είναι μήπως οι βλάβες στα τσιμέντα, άρα και στον φέροντα οργανισμό είναι βαρειές. Σε κάθε περίπτωση, η υφιστάμενη μελέτη θα πρέπει να επικαιροποιηθεί και να ενσωματωθούν σε αυτή μέτρα αντιμετώπισης των φθορών από την πυρκαγιά. Είναι πιθανόν οι επανειλημμένες λεηλασίες υλικών να έχουν βοηθήσει στη συγκεκριμένη περίπτωση. Κάθε καύσιμη ύλη, από επενδύσεις τοίχων μέχρι κουπαστές, έπιπλα από τους Ολυμπιακούς Αγώνες και την προεδρία της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ενωση κ.α. είχαν απομακρυνθεί.
Η μελέτη για την πλήρη αποκατάσταση του κτηρίου έχει ολοκληρωθεί και η Διεύθυνση Αναστήλωσης Νεωτέρων Μνημείων έχει συμπληρώσει τα τεχνικά δελτία για την ένταξη του έργου στο ΕΣΠΑ με προϋπολογισμό 14 εκατ ευρώ. Η προκήρυξη για τον διαγωνισμό που θα αναδείξει τον εργολάβο ήδη δημοσιοποιήθηκε. Όμως, ένας από τους ενδιαφερόμενους έχει υποβάλει ένσταση για κάποιον από τους όρους της προκήρυξης. Το θέμα αναμένεται να εξεταστεί σε διοικητικό δικαστήριο, όμως είναι άγνωστο το πότε, αφού δεν έχει οριστεί δικάσιμος.
Το υπουργείο ετοιμάζεται να αντικαταστήσει τις περιφράξεις και τα κιγκλιδώματα στο ξενοδοχείο, ώστε να μην είναι δυνατή η πρόσβαση τρίτων.

Το «Ακροπόλ» σύμφωνα με τη μελέτη θα χρησιμοποιηθεί για τις «πολιτιστικές υποδομές του υπουργείου». Τουτέστιν: Πωλητήριο εκμαγείων και εκδόσεων του Ταμείου Αρχαιολογικών Πόρων και καφέ στο ισόγειο. Αίθουσα εκδηλώσεων στα σαλόνια δεξιώσεων του ξενοδοχείου στον ημιώροφο. Και στους επόμενους πέντε ορόφους θα εγκατασταθούν μεγάλοι εποπτευόμενοι φορείς του ΥΠΠΟΤ. Στο ρουφ γκάρντεν θα λειτουργούν εστιατόριο και χώρος για μουσικές εκδηλώσεις. Στο δώμα, ξενώνες για τη φιλοξενία υψηλών προσκεκλημένων.

Καίγεται το Ακροπόλ

Στις φλόγες παραδόθηκε στις 6.20μμ το ιστορικό ξενοδοχείο «Ακροπόλ» στη γωνία Πατησίων και Αβέρωφ. Ερημο, εγκαταλελειμμένο, αγοράστηκε πριν από περίπου 20 χρόνια από το υπουργείο Πολιτισμού και έκτοτε, λόγω νομικών εμπλοκών, παρέμεινε αβοήθητο.
Αστεγοι, χρήστες ναρκωτικών κ.α. το κατοικούν συχνά, ιδίως τις κρύες νύχτες του χειμώνα, και προσπαθούν να ανάψουν φωτιά για να ζεσταθούν. Μια μικρής έκτασης πυρκαγιά, πριν από μερικά χρόνια, ήταν ο προάγγελος της χθεσινής μεγάλης. Απόψε, κάηκαν οικοδομικά υλικά και σκουπίδια. Ευτυχώς δεν υπήρχαν άνθρωποι στο εσωτερικό του την ώρα που η φωτιά φούντωσε. Ξεκίνησε από το ισόγειο και μέσω κλιμακοστασίου έφτασε στο δώμα χωρίς να βλαφθούν οι ενδιάμεσοι όροφοι.
Ο Νικόλαος Χαρκιολάκης, που έχει αναλώσει πολύ από τον πολύτιμο χρόνο του για τη σωτηρία του «Ακροπόλ» έμαθε για την πυρκαγιά, από ένοικο παρακείμενης πολυκατοικίας. Ενημέρωσε την πυροσβεστική για το πώς να γίνει η είσοδος των περίπου 30 πυροσβεστών μέσω Μάρνη, αφού οι είσοδοι της Πατησίων είναι κλειστές.
Το ξενοδοχείο- θρύλος, έργο του πρωτοπόρου αρχιτέκτονα Σωτήρη Μαγιάση, σήμερα στοιχειώνει την Αθήνα. Χτίστηκε στα χρόνια του μεσοπολέμου (1926-1928) και αποτελεί μια ελληνική παραλλαγή αρ νουβό. Έχει ύψος 34 μέτρα και περιλαμβάνει υπόγειο, δύο στάθμες ισογείου, ημιώροφο, πέντε ορόφους και δύο δώματα.
Το «Ακροπόλ» συνέβαλε στο αστικό, εξευρωπαϊσμένο στίγμα της Πατησίων, συνυπάρχοντας με νεοκλασικά κτίρια όπως το Πολυτεχνείο και το Μουσείο, χώρους διασκέδασης, θέατρα κ.α. κτήρια. Στα γεγονότα του Πολυτεχνείου χρησιμοποιήθηκε από Ολλανδούς κινηματογραφιστές για το γνωστό ντοκιμαντέρ.
Ο σεισμός του 81 και η τουριστική παρακμή της Αθήνας οδήγησαν στο κλείσιμό του. Το 1999 αγοράστηκε από το υπουργείο Πολιτισμού. Τα κατά καιρούς εμπόδια για την αποκατάστασή του ήταν πολλά, και οι κλοπές υλικού συνεχίστηκαν- με τελευταίο έναν μεγάλο χαρακτηριστικό πολυέλαιο.

Ο δρόμος για την αποκατάστασή του, άνοιξε με την έγκριση του Κεντρικού Συμβουλίου Νεοτέρων Μνημείων. Το σχετικό πρόγραμμα προβλέπει αρχιτεκτονική και στατική αποκατάσταση του διατηρητέου. Το έργο έχει ενταχθεί στο ΕΣΠΑ, έχει προϋπολογισμό 14 εκατ. ευρώ και βρισκόμαστε στη φάση εγκατάστασης εργολάβου. Μένει να δούμε, στο φως της μέρας, ποια πρόσθετα προβλήματα προκάλεσε η πυρκαγιά, όπως λέει με πόνο ψυχής ο κ. Χαρκιολάκης, που εξακολουθεί να αγωνιά για την τύχη του μνημείου αν και συνταξιούχος λόγω εφεδρείας.
Η φωτιά είναι ευτυχώς υπό έλεγχο

Η Ολυμπία στο Βερολίνο, τη Ντόχα και την Αθήνα

Το Λονδίνο οργανώνει τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2012, το Βερολίνο όμως θέλει να τραβήξει βλέμματα και επισκέπτες. Και με ποιο τρόπο μπορεί να το κάνει αυτό καλύτερα απ' όλους; Με τη συνεργασία με την Ελλάδα.

Οι Γερμανοί γνωρίζουν πολύ καλά πως η χώρα μας είναι πρωτοπόρος στις εκθέσεις και προσέτρεξαν σε μας. Αποτέλεσμα, μια πραγματικά μεγάλη έκθεση με τίτλο "Ολυμπία - Μύθος, Λατρεία, Αγώνες" που θα φιλοξενηθεί στο Μάρτιν Γκρόπιους Μπάου του Βερολίνου από 30 Αυγούστου 2012 έως 7 Ιανουαρίου 2013.

Στη συνέχεια, θα μεταφερθεί στο Κατάρ, κατά το διάστημα 28 Μαρτίου ή 3 Απριλίου 2013 έως 6 Ιουλίου 2013. Και μετά, επιτέλους, θα τη δούμε κι εμείς, στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Η πλειονότητα των εκθεμάτων, άλλωστε, προέρχεται από δικά μας μουσεία και εφορείες αρχαιοτήτων: 27 από το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο (αντί 32 που είχαν αρχικώς ζητηθεί), 29 από το Νομισματικό Μουσείο (μόνο ένα δεν συμφωνήσαμε να αποστείλουμε) και 522 από την Ολυμπία (μείον επτά από όσα είχαν ζητηθεί).

Οσα δεν στέλνουμε ανήκουν στα αμετακίνητα. Π.χ. παναθηναϊκός αμφορέας από το ΕΑΜ που έχει ανασυντεθεί από θραύσματα, δεν πρέπει να ταξιδέψει. Μια χάλκινη κεφαλή Δία είναι μοναδική και δεν την αποστέλλουμε. Το ίδιο και ένα χάλκινο σύμπλεγμα πυγμάχων. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο, που ενέκρινε την αποστολή, συμφώνησε με τη διευθύντρια ΜαρίαΛαγογιάννη πως αυτά δεν πρέπει να μετακινηθούν.Είναι όμως τόσα πολλά και τόσο υψηλής ποιότητας τα όσα στέλνουμε, ώστε κανένα παράπονο δεν εκφράστηκε για τις λιγοστές αρνήσεις μας. Τα αγγεία, τα χάλκινα (από τη μοναδική, θαυμαστή συλλογή της αρχαίας Ολυμπίας), τα ειδώλια, οι προτομές, τα νομίσματα, θα εκτεθούν μαζί με τεκμήρια από ανασκαφές του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου στην ιερά άλτη αλλά και με ενθυμήματα από σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες. Χωρίς να εξαιρούμε τους Ολυμπιακούς του Βερολίνου, το 1936, που έγιναν με τον Χίτλερ στην εξουσία.

Από τη Ρώμη
Γερμανικά μουσεία, όπως της Δρέσδης, το Λούβρο, μουσεία της Ρώμης κ.ά. θα προσθέσουν και άλλα σημαντικά στοιχεία στην έκθεση. Από τη Ρώμη έρχεται ακέφαλο άγαλμα του Δισκοβόλου του Μύρωνα, αγάλματα αθλητών κ.ά.
Η έκθεση διαρθρώνεται με βάση τρεις θεματικούς άξονες: το ελληνικό ιερό της αρχαίας Ολυμπίας - Θεοί και λατρεία, ναοί και βωμοί, ιστορικά γεγονότα. Οι έρευνες στην αρχαία Ολυμπία - Ερευνες, ανασκαφές, αναστηλώσεις. Οι αθλητικοί αγώνες - Ο αθλητισμός στην Ολυμπία και η κοινωνική του σημασία - Οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες - Ιστορία, εξέλιξη, σημασία / στάδια και αθλήματα.

Ο επισκέπτης θα βλέπει στοιχεία από την πρώιμη λατρεία στο ιερό, τον βωμό του Δία και τα αναθήματα. Θα υπάρχει επίσης παρουσίαση των ευρημάτων γεωμετρικής εποχής με εκθέματα από τα μουσεία του Βερολίνου, της Ολυμπίας και της Αθήνας. Οπως και παρουσίαση του αφιερωμένου στον Δία οπλισμού και αναπαράσταση ενός τροπαίου με ευρήματα από το Βερολίνο και την Αθήνα.

Ευρήματα από το Βερολίνο και την Αθήνα θα χρησιμοποιηθούν και για την παράσταση ναών και βωμών. Αρχιτεκτονικά μέλη θα μαρτυρούν την εξέλιξη της αρχιτεκτονικής και γύψινα εκμαγεία όλων των γλυπτών των αετωμάτων σε γνήσιο μέγεθος θα δείχνουν την ομορφιά και την πλαστικότητά τους. Σε μικρογραφία, λόγω του τεράστιου ύψους της, θα παρουσιάζεται η Νίκη του Παιωνίου. Σχέδια και πίνακες θα δίνουν την εικόνα ζωγράφων και σχεδιαστών για το πώς φαντάστηκαν το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία, ένα από τα επτά θαύματα του αρχαίου κόσμου.

"Κλασίκ"
Στο Μάρτιν Γκρόπιους Μπάου είχε φιλοξενηθεί η άλλη μεγάλη έκθεση της χώρας μας, με τίτλο "Κλασίκ". Με αυτή την εμπειρία, ας ελπίσουμε ότι η μείξη εκμαγείων με πρωτότυπα δεν θα έχει αυτή τη φορά τόσο θεατρικό χαρακτήρα... Δεν θα είναι, δηλαδή, κυρίαρχος ο διάκοσμος (που στο Κλασίκ έμοιαζε σαν σκηνογραφία) πνίγοντας τα εκθέματα. Αλλά και θα είναι ευδιάκριτο ποιο είναι πρωτότυπο και ποιο σύγχρονο αντίγραφο.
Αυτή η λύση πάντως, δηλαδή η χρήση ιστορικών εκμαγείων του Γερμανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου από τις ανασκαφές του, είναι σοφή και επιτρέπει να συμπληρώνονται κενά, καθώς η ζωφόρος ή ο Ερμής του Πραξιτέλη δεν είναι δυνατόν να μετακινηθούν ώστε να αποσταλούν στην έκθεση

Το κόστος διατροφής στην αρχαιότητα

Το Νομισματικό Μουσείο της Αθήνας ετοίμασε έκθεση για τις τιμές των προϊόντων στον ελλαδικό χώρο από τον 5ο αι. π.Χ. έως τον 20ό αι.

Της Γιωτα Συκκα

Mέχρι το περασμένο καλοκαίρι, οι περισσότεροι καταναλωτές που έκαναν τα εβδομαδιαία τους ψώνια στα σούπερ μάρκετ και τις λαϊκές αγορές, στον φούρνο ή τον χασάπη, ίσως αγνοούσαν πόσο κόστιζε ένα κιλό χοιρινό, τα λαχανικά και τα φρούτα της οικογένειας, ακόμη και το ψωμί της ημέρας. Να όμως που η κρίση, ο φόβος της χρεοκοπίας, οι αμοιβές που συρρικνώνονται και κυρίως τα αλλεπάλληλα φοροεισπρακτικά μέτρα, μας έκαναν Γερμανούς. Οχι μόνο να ψωνίζουμε πιο συνετά χωρίς να γεμίζουμε ασφυκτικά το καλάθι, αλλά κυρίως να αρχίσουμε να μαθαίνουμε για το κόστος της καθημερινής διατροφής.

Το Νομισματικό Μουσείο της Αθήνας είχε γρήγορα αντανακλαστικά. Εκμεταλλευόμενο την κρίση αλλά και το ενδιαφέρον των επισκεπτών να μάθουν περισσότερα για τις τιμές των βασικών προϊόντων, στον ελλαδικό χώρο από τον 5ο αι. π.Χ. έως τον 20ό αι., ετοίμασε την περιοδική έκθεση «Το κόστος της Διατροφής. Πόσο κοστίζει τι, από την αρχαιότητα έως σήμερα», που παρουσιάζεται εδώ και λίγες ημέρες με μεγάλη επιτυχία στο Μουσείο Ιστορίας της Κυπριακής Νομισματοκοπίας στο Πολιτιστικό ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου στη Λευκωσία.

Το άγχος και οι συνήθειες

«Θέμα ιδιαίτερα δημοφιλές ειδικά στις εποχές που ζούμε» παραδέχεται η διευθύντρια του Νομισματικού Μουσείου, Δέσποινα Ευγενίδου. Τα προϊόντα που προμηθεύονταν οι άνθρωποι της κάθε εποχής από την αγορά, πώς τα επεξεργάζονταν, τα συντηρούσαν και τα μαγείρευαν στην κουζίνα τους, εντυπωσιάζουν το κοινό. Ειδικά στις μέρες που διανύουμε, όπου το κόστος της διατροφής αποκτά έναν πολύ επίκαιρο χαρακτήρα. Αλλωστε, η εξασφάλιση των ειδών διατροφής σε τέτοιες περιόδους είναι βασικός σκοπός και άγχος των ανθρώπων. Οσο για μας σήμερα, το νέο μοντέλο ζωής απαιτεί αλλαγές στις συνήθειές μας. «Αθηναϊκά τετράδραχμα, ρωμαϊκά δηνάρια, βυζαντινοί σόλιδοι, βενετσιάνικα δουκάτα, οθωμανικά σουλτανί και νεοελληνικές δραχμές τεκμηριώνουν τις τιμές από το σιτάρι, το λάδι, το κρασί και άλλα προϊόντα στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, στον ρωμαϊκό, στον βυζαντινό, στην Ελλάδα υπό ξένη κυριαρχία, ενετική ή οθωμανική, και στο σύγχρονο ελληνικό κράτος» λέει η κ. Ευγενίδου για τα 397 νομίσματα της έκθεσης. Μαζί τους, εκτίθεται και ένα θραύσμα επιγραφής από το Επιγραφικό Μουσείο, με τις ανώτατες τιμές το 301 μ.Χ. Είναι το διάταγμα που εξέδωσε ο Διοκλητιανός στην προσπάθειά του να τα βγάλει πέρα με τον καλπάζοντα πληθωρισμό στην εποχή του.

Το κοινό μαθαίνει πόσο κόστιζε το λάδι στη Δήλο, το 174 π.Χ., ένα γουρουνάκι το 194 π.Χ., τι μπορούσε να αγοράσει ένας Ρωμαίος με ένα ασσάριο στην αγορά, τι ημερομίσθιο έπαιρνε ο λεγεωνάριος το 14 μ.Χ., πόσα άσπρα έπρεπε να πληρώσει κάποιος το 1641 στις Σέρρες για να αγοράσει μία οκά κρέας. Οι τιμές είναι η αφορμή για να δούμε τα κυριότερα νομίσματα της κάθε ιστορικής περιόδου. «Η έρευνα για το κόστος της διατροφής δεν αποτελεί ένα πρωτογενές ερευνητικό πρόγραμμα. Χρησιμοποιήσαμε κυρίως ιστορικές πηγές. Οι χρονικογράφοι και οι ιστορικοί όλων των προηγούμενων περιόδων δεν ενδιαφέρονταν για τα στοιχεία της καθημερινής ζωής αλλά για μεγάλα πολεμικά γεγονότα, τα πολιτικά κι όχι πόσο κόστιζαν τρεις κοτύλες λάδι στην αρχαία Αθήνα. Εμείς δουλέψαμε με κέφι αυτή τη δύσκολη σταχυολόγηση των πληροφοριών και είδαμε ότι οι πληροφορίες αυξάνονταν όσο αυξάνεται και ο βαθμός εγχρηματισμού των κοινωνιών μέσα στον χρόνο» μας λέει η νομισματολόγος Γιόρκα Νικολάου, που είχε όλη τη φροντίδα της υλοποίησης και της μεταφοράς της έκθεσης στην Κύπρο. Στο μεταξύ, το 2012 θα παρουσιαστεί στο Νομισματικό Μουσείο Αθηνών η νομισματοκοπία της Κύπρου από την αρχαιότητα έως σήμερα, έκθεση που θα στείλει η Κύπρος και εν όψει της ανάληψης της Προεδρίας του Συμβουλίου της Ε.Ε., ενώ είναι η κατάλληλη ευκαιρία να εκτεθούν και τα νομίσματα της δωρεάς του Αδώνιδος Κύρου. Αλλά επειδή η Κύπρος πέφτει μακριά, μπορεί ο «χτυπημένος» οικονομικά Ελληνας να αναζητήσει ανάλογες πληροφορίες και από το Νομισματικό Μουσείο στην Αθήνα, στην οδό Πανεπιστημίου. Στους εκθεσιακούς χώρους του μουσείου στο Ιλίου Μέλαθρον, ο επισκέπτης μπορεί να μάθει κάθε λεπτομέρεια για τα οικονομικά κάθε εποχής και τον τρόπο διαβίωσης. Αλλωστε από το 2007 που παρουσίασε στο κοινό την έκδοση «Πόσο κοστίζει τι», βρήκε αμέσως την ανταπόκριση του κόσμου. Τότε, όπως λέει η διευθύντρια του μουσείου, βρήκαν ένα τρόπο να αναδείξουν την πλευρά του νομίσματος. Αλλωστε τα νομίσματα δεν είναι εύκολα εκθέματα σε ένα μουσείο για το κοινό.

Ομως, η κρίση που ζούμε δεν είναι μόνο δική μας. Είναι γενική, και το σημαντικότερο είναι ότι μεταβάλλει τις αξίες των πραγμάτων. «Οι επισκέπτες εντυπωσιάζονται με τέτοιες πληροφορίες, κάτι που διαπιστώνουμε συχνά στους εκθεσιακούς χώρους του Νομισματικού Μουσείου» λέει η κ. Γιόρκα Νικολάου. Από την εμπειρία της με τις ξεναγήσεις στο μουσείο παραδέχεται ότι το κοινό δείχνει ζωηρό ενδιαφέρον ειδικά για τα θέματα της καθημερινής ζωής. «Αλλωστε, το νόμισμα έχει ένα διττό χαρακτήρα. Μπορεί να το δει κανείς ως μικροαντικείμενο και δείγμα μικρογλυπτικής αν είναι αρχαιοελληνικό, αλλά μην ξεχνάμε ότι είναι χρήμα. Κάθε επισκέπτης θέλει να φανταστεί τι θα μπορούσε να αγοράσει με αυτό το νόμισμα. Οι ενότητες που δείχνουν την εικόνα της αγοραστικής αξίας κάθε νομίσματος σε κάθε χρονική περίοδο, στον δεύτερο όροφο του μουσείου, είναι απ’ αυτές που προσελκύουν περισσότερο τους επισκέπτες».

Το κόστος της διατροφής από την αρχαιότητα αποτελούσε καθημερινό πρόβλημα. «Οι ιστορικές πηγές των παλαιότερων κοινωνιών δεν μας δίνουν πολλά στοιχεία για τις αγοραπωλησίες προϊόντων. Οι πληροφορίες πληθαίνουν όσο αυξάνεται η χρήση των νομισμάτων σε κάθε χρονική περίοδο, δηλαδή όσο μεγαλύτερος είναι ο εγχρηματισμός μιας κοινωνίας» σημειώνει η κ. Δ. Ευγενίδου.

Στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. το σιτηρέσιο για έναν στρατιώτη και έναν ναύτη στην Αθήνα είναι δύο αττικοί οβολοί και προκειμένου αυτός να αγοράσει ένα ποδαράκι χοιρινό, έπρεπε να δώσει μια αττική δραχμή, δηλαδή, τρεις φορές περισσότερο απ’ αυτά που έπαιρνε. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν και στη Ρώμη πολλά. Στα χρόνια της δημοκρατίας ένας λεγεωνάριος έπαιρνε ως ημερομίσθιο 3 χαλκά νομίσματα. Αν αυτός χρειαζόταν να αγοράσει σιτάρι για να φτιάξει η γυναίκα του ψωμί, έπρεπε να πληρώσει για τα 6,5 κιλά σταριού 4 χαλκά νομίσματα, δηλαδή δεν έφτανε το ημερομίσθιό του.

Πολλά όσπρια, λίγο κρέας

Αν στις μέρες μας το κρέας θεωρείται απαραίτητο στο καθημερινό τραπέζι, για τους αρχαίους Ελληνες ήταν μάλλον τελευταία επιλογή. Είχε άμεση σχέση με τις μεγάλες θρησκευτικές γιορτές, όπως και για τους χριστιανούς. Οι Βυζαντινοί, εξηγεί η κ. Γ. Νικολάου, κρατούσαν με μεγάλη ευλάβεια 180 ημέρες, περίπου τον μισό χρόνο, νηστεία. Θερμιδικά προτιμούσαν τα όσπρια, τους ξηρούς καρπούς, το κρασί και το λάδι, τα ψάρια, ενώ έφτιαχναν γλυκά από μέλι και σύκα. Είχαν δηλαδή τις βασικές αρχές της μεσογειακής δίαιτας. Βέβαια, πρέπει να έχουμε υπόψη μας ότι ανάλογα με την οικονομική και κοινωνική τάξη που ανήκε ο καθένας, ανάλογα έτρωγε. «Οι ανώτατοι αξιωματούχοι του ρωμαϊκού στρατού ή ο κύκλος του αυτοκράτορα στο παλάτι ή οι συγκλητικοί δεν έτρωγαν τα ίδια με τους λεγεωνάριους ή τους απλούς πολίτες της Ρώμης».

Ανταλλαγές και περιβολάκια

Η τροφή στην αρχαιότητα ήταν ακριβή στην αγορά, επειδή οι κοινωνίες αυτές είχαν έναν βαθμό αυτάρκειας. Στηρίζονταν στις ανταλλαγές, ενώ όσοι ζούσαν λίγο πιο έξω από τις πόλεις είχαν τα περιβολάκια τους και κάποια ζώα. Η ανταλλαγή ήταν χαρακτηριστικό και της ελληνικής κοινωνίας και όλης της Βαλκανικής ώς τη δεκαετία του ’50. «Σε περιόδους που έχουμε πολιορκίες, πολέμους, φυσικές καταστροφές - επομένως χαλάνε οι σοδειές-, οι τιμές εκτοξεύονται στα ύψη» εξηγεί η Γιόρκα Νικολάου. Ο επισκέπτης του Νομισματικού Μουσείου έχει πολλά να ανακαλύψει στο Ιλίου Μέλαθρον, αλλά θα είναι λάθος να αναζητήσει την αντιστοιχία των αποδοχών και της διατροφής με τις αποδοχές του σήμερα. «Γιατί 50 χρόνια μετά την κατάκτηση της Κωνσταντινούπολης από τον Μωάμεθ Β΄, το ημερομίσθιο του γενίτσαρου είναι 3 με 5 άσπρα, τους ακτσέδες, τα μικρά αργυρά νομίσματα των Οθωμανών. Αν όμως ήθελε να αγοράσει μια οκά πρόβειο κρέας θα έπρεπε να δώσει όλο του το ημερομίσθιο: 3 άσπρα».

Ας δούμε όμως τι γινόταν και τον καιρό του Oθωνα στην Αθήνα. Ο μισθός ενός δασκάλου τότε ήταν 100 δρχ. τον μήνα κι αν ο δάσκαλος έπρεπε να αγοράσει ένα ζευγάρι παπούτσια, έδινε πέντε δραχμές. Οσο για τον καφέ τον πλήρωνε κάτι παραπάνω ως είδος πολυτελείας: 2,10 δρχ. το κιλό. Τότε το 80% του ημερομισθίου πήγαινε στη διατροφή. Σήμερα δίνουμε μόνο το 30%. Τον 5ο αι. π.Χ. το γουρουνάκι γάλακτος κόστιζε 3 δραχμές το κιλό, σήμερα κοστίζει 8 -10 ευρώ.


Από την "Καθημερινή" της Κυριακής

Νέα από την Αίγυπτο

Την απάντησή τους φαίνεται να δίνουν οι Αιγύπτιοι αρχαιολόγοι στην αναποφασιστικότητα που επικρατεί στην κυβέρνηση για τη διαχείριση αρχαιοτήτων, απειλώντας με απεργία σε περίπτωση που δεν βρεθεί άμεσα επικεφαλής της αρμόδιας αρχαιολογικής υπηρεσίας. Η απεργία είναι προγραμματισμένη να ξεκινήσει την προσεχή Κυριακή – εργάσιμη ημέρα για την Αίγυπτο - ενώ ειδική επιστολή έχει λάβει για το θέμα ο πρωθυπουργός της χώρας Εσσάμ Σαράφ.

Μέχρι σήμερα η αρχαιολογική υπηρεσία έχει οριστεί ως ένα Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων με «ιδιότητες» υπουργείου. Η νεοσύστατη κυβέρνηση όμως, που έχει να αντιμετωπίσει τις διεκδικήσεις διαφόρων κοινωνικών και εργασιακών ομάδων πέραν των αρχαιολόγων, δεν έχει ορίσει αρμόδιο υπουργό Αρχαιοτήτων. Η καθυστέρηση αυτή έχει ως αποτέλεσμα την κωλυσιεργία στη λήψη προστατευτικών μέτρων για την αντιμετώπιση του προβλήματος των ληστρικών επιδρομών σε χώρους φύλαξης αρχαιοτήτων και σε αρχαιολογικούς χώρους καθώς και την παρεμπόδιση της έναρξης αρχαιολογικών εργασιών από αιγυπτιακές και ξένες ομάδες.
Την κατάσταση έχει οξύνει και η επίσκεψη αρμοδίων της UNESCO στη χώρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος των ληστειών αρχαίων. Η παρουσία των αντιπροσώπων του διεθνούς οργανισμού διχάζει τους αρχαιολογικούς παράγοντες, ορισμένοι από τους οποίους αμφισβητούν την ουσιαστική γνώση του προβλήματος από τον οργανισμό και τη διεθνή κοινότητα και τη δυνατότητα εύρεσης μιας λύσης που θα βοηθήσει το αρχαιολογικό έργο στη χώρα αλλά και τις τοπικές κοινότητες που απλώνονται γύρω από τους αρχαιολογικούς χώρους. Κατά τη γνώμη των ομάδων αυτών, ο οποιοσδήποτε εξωτερικός παράγοντας είναι ανεπαρκής καθώς αγνοεί το βάθος της διαφθοράς στη χώρα αλλά και τις οικονομικές παραμέτρους που καθιστούν τους Αιγύπτιους αρχαιολόγους και αρχαιολογικούς παράγοντες ανίσχυρους να προστατέψουν την κληρονομιά τους όπως έχουν σήμερα τα πράγματα. Τον διχασμό ενισχύει και η πρωτοβουλία της UNESCO να διαπραγματευθεί με αρχαιολογικούς «υπεύθυνους», που όμως δεν κατέχουν γενικώς αποδεκτή ιδιαίτερη θέση με βάση τα νέα δεδομένα.

Η Αίγυπτος έχει δυνατότητες να αντιμετωπίσει το πρόβλημά της, και αυτό το γνωρίζουν οι αρχαιολόγοι. Μάλιστα, σε ορισμένες αρχαιολογικές δημόσιες υπηρεσίες που παρουσιάζουν σχετικά ομαλή λειτουργία, έχει σημειωθεί εκπληκτική, σε σχέση με το παρελθόν, διαφάνεια και αμεσότητα. Σύμφωνα με δηλώσεις αρχαιολόγων που διαμένουν κοντά σε πληγείσες αρχαιολογικές θέσεις, η ανταπόκριση των αρχών στο θέμα της αναζήτησης κλεμμένων αρχαιοτήτων ήταν τουλάχιστον συγκινητική, ενώ η - ακέφαλη ακόμη - υπηρεσία έχει καταστήσει κατάλογο χαμένων αντικειμένων που συνεχώς ανανεώνεται. Ίσως μάλιστα ο εντοπισμός αρκετών από τις χαμένες αρχαιότητες υποβοηθάται και από αυτή τη στάση.

Γεγονός είναι λοιπόν ότι η κωλυσιεργία στην εύρεση επικεφαλής για τις αρχαιότητες, υπονομεύει την όποια θετική προσπάθεια για την αντιμετώπιση των προβλημάτων από τους ίδιους τους Αιγυπτίους. Έτσι, από τον διχασμό, στην Αίγυπτο προτιμούν τη διεκδίκηση και στρέφονται στην απεργία. Αξίζει να σημειωθεί ότι την επιστολή υπογράφουν και παράγοντες όπως ο Μωχάμεντ Αμπντέλ Μακσούντ, γενικός υπεύθυνος Αρχαιοτήτων της Κάτω Αιγύπτου, αναφέροντας ότι η έλλειψη «κεφαλής» των αρχαιοτήτων δυσχεραίνει την αρχαιολογική δραστηριότητα αιγυπτιακών ξένων αποστολών.

Από το περιοδικό "Αρχαιολογία". Αυτό στο οποίο ο σέρβερ του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, δεν επιτρέπει την πρόσβαση (να, μα τον Δία, χθες το διαπίστωσα). Τι να πω;