Με αυτούς πολεμήσαμε στον Μαραθώνα

Βάρβαροι; Σαφώς, για τους Ελληνες. Πας μη Ελλην, βάρβαρος, άλλωστε, εκείνους τους καιρούς. Τι ήταν στην πραγματικότητα, όμως, οι Πέρσες όταν τα έβαλαν με τους προγόνους μας; Ποιο βασίλειο νίκησαν οι αρχαίοι στον Μαραθώνα και στη Σαλαμίνα;

Ένα σπουδαίο και μεγάλο βασίλειο, σύμφωνα με την καθηγήτρια Αμελί Κερτ. Με τον δικό του πολιτισμό, τη δική του τέχνη, τη δική του δομή. Αλλά και με θεοκρατικά και απολυταρχικά χαρακτηριστικά. Στοιχεία που αναδεικνύονται από τα ίδια τα ταφικά μνημεία του στην Περσέπολη, την πρωτεύουσα επί Δαρείου και Ξέρξη. Η κ. Κερτ παρουσίασε τα συμπεράσματά της από τη μακρόχρονη μελέτη αυτών των στοιχείων σε μια διάλεξη το βράδυ της Παρασκευής στο Μουσείο Μπενάκη. Διάλεξη που οργανώθηκε σε συνεργασία με την Εταιρεία Ιρανο-ελληνικών σπουδών και με τον διευθυντή της Ευάγγελο Βενέτη ανάμεσα στους ομιλητές.

«Εικόνες της πολιτικής ιδεολογίας του Αχαιμενιδικού βασιλείου» ήταν το θέμα της κ. Κερτ, ομότιμης καθηγήτριας αρχαίας Ιστορίας στο Γιουνιβέρσιτι Κόλετζ του Λονδίνου. Η κ. Κερτ τόνισε πως δεν θα μιλήσει με βάση τα «ανέκδοτα» που ακούγονταν κατά την αρχαιότητα για τους Αχαιμενίδες, ή τα κείμενα αρχαίων συγγραφέων για τους Πέρσες βασιλείς. Στάθηκε κυρίως σε εικονογραφικά δεδομένα, τα οποία συνδέονται με κάποιες επιγραφές στα ίδια τα μνημεία. Η εικόνα που έδωσε στο κοινό ήταν αυτή ενός μονάρχη που ήθελε να θεωρείται εκπρόσωπος του θεού επί της γης. Από εκεί αντλούσε τη δύναμή του και χάρη σε αυτή του την ιδιότητα ήθελε να επιβάλλεται. Με ένα ιδεολογικό περιτύλιγμα που έλεγε, όπως και σε άλλα θεοκρατικά καθεστώτα, πώς αν διαφωνείς με τον Ηγεμόνα, διαφωνείς με τον Θεό. Αρα, εσύ δεν έχεις δίκιο, όχι εκείνος.

Οι Αχαιμενίδες διαδέχθηκαν τους Ελαμίτες, αλλά η τεχνοτροπία τους δεν έδειχνε ιδιαίτερα επηρεασμένοι από τη δική τους. Όταν ο Κύρος ίδρυσε τη δική του πόλη, τις Πασαργάδες, περισσότερο εμφανείς ήταν οι επιρροές από τους Λυδούς, του Ιωνες, τους Ασύριους. Αυτά μέχρι τον πέμπτο αιώνα, οπότε και ο Δαρείος με τον Ξέρξη επιβάλλουν τους κανόνες των Αχαιμενιδών, της δυναστείας τους, ως υποχρεωτικούς στην τέχνη της βασιλικής αυλής. Οι τάφοι τους, που βρίσκονται στην Περσέπολη, όπου έχει μεταφερθεί το διοικητικό κέντρο, είναι εύγλωττοι για όλα αυτά.

Ο Δαρείος Ι κάνει και άλλες μετατροπές: αλλάζει τα Σούσα και την κάνει πόλη με καθαρά περσικό στυλ, αλλάζει το αλφάβητο με την υιοθέτηση άλλης γραφής από τη σφηνοειδή και χαράζει τη νέα πολιτική: το βασίλειό του εκτείνεται από τη Σογδιανή μέχρι το Κους και από τον Ινδό ποταμό μέχρι τις Σάρδεις, Περικλείει, δηλαδή, όλο τον γνωστό μέχρι τότε κόσμο ( οι Ελληνες αγνοούνται από τον ιμπεριαλιστικό αυτό σχηματισμό και όχι τυχαία, ίσως).

Ο Αχουραμάζντα είναι ο μεγάλος θεός που στηρίζει τον βασιλέα. Εκείνος δημιούργησε τη γη, τον ουρανό, τον άνθρωπο, την ευτυχία, τον Δαρείο, βασιλιά του πλήθους, Κύριο των πάντων. Ο ποιητής θέλει να πει, εν ολίγοις, ότι ο θεός και ο βασιλιάς «αλληλοσυμπληρώνονται στο Σύμπαν και εργάζονται για τον ίδιο σκοπό». Ένα κείμενο από τα Σούσα, άλλωστε, είναι χαρακτηριστικό: «Είμαι ο Δαρείος, ο μεγάλος βασιλιάς, ο βασιλέας των βασιλέων, γιος του Ιστάσπι του Αχαιμενίδη. Ο Αχουραμάζντα είναι δικός μου. Ανήκω στον Αχουραμάζντα. Λατρεύω τον Αχουραμάζντα. Είθε να μου δώσει βοήθεια.»



Αν κάποιος ήθελε να δει πόσους λαούς εξουσίαζε ο μεγάλος βασιλιάς, δεν είχε παρά να κοιτάξει ποιοι πλαισίωναν τον θρόνο στο ταφικό του μνημείο: Βαβυλώνιοι, άνθρωποι από την κεντρική Ασία και τον Λίβανο, Ασσύριοι, Κάρες, Ιωνες, Λυδοί, Νούβιοι, Ινδοί, Αφγανοί, Αιγύπτιοι, Μήδοι, Ελαμίτες, κάτοικοι της Βακτριανής. Ολοι αυτοί φέρνουν αγαθά από τις χώρες τους: ξύλο, ελεφαντόδοντο, λίθο, γλυπτά, κοσμήματα, ημιπολύτιμους λίθους. Οι Πέρσες όμως παριστάνονται διαφορετικά: όρθιοι και στάση υπερηφάνειας. Ο κατακτητής μπορεί να θέλει να δείξει ότι υπό το πέλμα του οι λαοί ευημερούν, αλλά ξεχωρίζει τους «δικούς» του. Για να μη μείνει μάλιστα κάποια αμφιβολία, ο Δαρείος τονίζει πως είναι Αχαιμενίδης «και Πέρσης».

Παρόλα αυτά, οι Πέρσες δεν είχαν ως ιδεολογία την αφομοίωση των κατακτημένων. Η κ. Κερτ τόνισε πως η αρμονία της περσικής αυτοκρατορίας δημιουργείται από την ιδιαιτερότητα και διαφορετικότητα κάθε λαού, οι οποίες παρουσιάζονται και στον γραπτό λόγο και στην εικονογραφία. «Με τον σεβασμό στους ανθρώπους που κυβερνούσε, ο Πέρσης βασιλιάς παρουσίαζε τον εαυτό του ως φορέα της ουράνιας ειρήνης και δικαιοσύνης, όπως το έθετε ο Δαρείος.»



Οι εικόνες με τον Ηγεμόνα να άρχει εν μέσω του πλήθους δεν ήταν άγνωστες σε όσους είχαν επαφές με το βασίλειο. Τα βασιλικά δώρα που αποστέλλονταν τις μετέφεραν στα πέρατα της τότε οικουμένης, ώστε να εκφοβίζονται οι αντίπαλοι. Ο βασιλιάς παρουσιάζεται συχνά να κυβερνά θηρία, να βάζει, με δυο λόγια, τάξη στο χάος. Η λέξη «τάξη» επανέρχεται συχνά στα κείμενα, υπενθυμίζοντάς μας τη χρήση της από σύγχρονα ολοκληρωτικά καθεστώτα.

Με πληροφορίες από τις εφημερίδες Εθνος και Ελευθεροτυπία